Oltu Şura Hükümeti
Abdurrahman ZEYNAL
Talih zebun, düşman kavi, dostun olmadığı
1876-1877 Osmanlı Rus savaşıyla birlikte savaş tazminatı karşılığında Batum , Ardahan ve Oltu Ruslara verildi. Böylece acılı bir kırk yıl Oltu ve Ardahan , Karsdüşman işgali altında kaldı.
Bu dönemde Ruslar yayılmacı ve asimileci politikalarını sürdürerek bölgede Türk ismini kullandırmamaya, buna karşılık insanları Müslüman olarak sınıflandırırken , Gürcü,
Rum ve Ermenileri öne çıkarmaya çalıştılar. Özellikle açtıkları okullarda bütün tedrisatın Rusça olmasına dikkat ettiler.
Türkler bu dönemde mahalli medreselere giderek dinlerini öğrenmeye çalışıp, Rus okullarına gitmemeye özen gösterdiler. Ancak zaman zaman Türklerden de gidenler olmuş ve bunlar idari teşkilatlarda azda olsa görev almışlardır. Özellikle 1914-1918 Birinci dünya savaşı esnasında bölge çok sıkıntılara maruz kalmış 1917 Ekim
devrimiyle birlikte Ruslar bölgeden gidince Ermeniler işi azıya almış ve büyük çaplı katliamlara girişmişlerdir.
Ermenilerin bu acımasızlıklarına karşılık bölgede
faaliyet yapan "Bakü İslam Cemiyesi Kardeş Kömeği Teşkilatı" gerek Oltu ve yöresinde gerekse Erzurum ve
çevresinde çok ciddi maddi ve manevi yardımlarda bulunmuşlardır.
Bakü İslam Cemiyesi Hayriyesi'nin Oltu şubesi başkanı İsmail Nazaralioğlu 1917 yılından itibaren Yusuf Ziya Bey ve arkadaşlarıyla gizli toplantılar yaparak Oltu İslam Komitesini oluşturdular. Bu Cemiyet gizli olup amacı Ruslar tarafından Oltu'ya getirilip yerleştirilen Ermenilere Oltu ve yöresini vermek olan bu palana karşı bölgedeki halkı aydınlatmak , bilinçlendirmek ve teşkilatlandırmak ve silahlandırmaktı. Bu çalışmalar meyvesini kısa sürede vererek amacına ulaştı. İslâm komitesi, Oltu'da idareyi ele geçirmek ve Ermenilerin
askerî üstünlüğüne son vermek için hazırladığı milis kuvvetleri ile harekete geçti. 27 Ocak 1918'de duruma hakim oldu. Böylece 40 yıllık esaret sona eriyordu.
Osmanlı Devleti, 3 Mart 1918'de Bolşevik Rusya
ile imzaladığı Brest-Litowsk Antlaşması ile Doksan üç Harbi'nde kaybettiği yerleri geri almaya hak kazanmıştı. Bu
nedenle Rus askerleri bölgeden çekilirken, meydanın kendilerine kalacağını zanneden Ermeniler, çevrede tüyler ürpertici cinayetler işlemeğe başladılar. Bu arada
Türk Ordusu yukarıda adı geçen antlaşma gereği Erzurum üzerinden Oltu, Göle ve Ardahan'a kadar gitmek üzere harekete geçti.
Ermeni taşkınlıkları Oltu İslâm Komitesi'nin sabrını taşırmıştı. 12 Mart 1918'de toplanan komite Ermenilerin
derhal sınır dışı edilmesine karar verdi. Önce Ermenilere silahlarını bırakıp teslim olmaları teklif edildi. Bu teklifi
reddeden bazı Ermeniler, özellikle şehir dışına çıkıp Cücürüs ve Tamrut tepelerinde savaş düzeninde mevzilendiler. Kısa bir çarpışmadan sonra bozguna uğrayan
Ermeniler dağlara sığındı. Türkler tarafından, kendilerine
dokunulmayacağına dair söz verilince silahları ile beraber teslim oldular. Bunun üzerine, İslâm Komitesi, Ermenileri sınır dışı ederek Oltu'yu Ermenilerden temizlemiş oldu. 25 Mart 1918 yılında 5. Kafkas Tümeni Oltu'ya gelerek muhtemel gelişmelerinde önü kesilmiş oldu . Oltu
İslam Cemiyeti bütün yetkileri Osmanlı Ordusuna devrederek görevi Bıraktı. Mürsel Bey Ardahan'a doğru giderken Yönetimi Yusuf Ziya Beye bıraktı. Böylece Yusuf Ziya Bey Oltu Kaymakamı oldu.
Karsta kurulan "Cenûbigarbi Kafkas Hükümeti'nin" İngilizler tarafından dağıtılmasından sonra Oltu'nun Kars'la ilişkisi kesilince, Oltu İslâm Şûrası; memleketi sonuna kadar
savunma ve düşmana teslim etmeme kararı aldı. Bunun için de bağımsız "Oltu İslâm Şûra Hükümeti"ni kurdular. Hükümet başkanlığına da Yusuf Ziya Bey getirildi.
"Oltu İslâm Şûra Hükümeti", Karınca Düzü'nden Kaleboğazı'na, Artvin'den Bardız ve Narman yaylalarına kadar olan bölgede faaliyet gösterdi.
Bölgede oturanlar bundan
sonraki bir yıllık dönemde çok hareketli olaylar yaşadılar. Bir taraftan Ermeniler, bir taraftan Rumlar, diğer taraftan da onların koruyucusu İngilizler ile sürekli mücadele ettiler. İngilizler "Oltu Şûra Hükümeti'ne" baskı yaptılar. Hükümeti yöneten Oltu İslâm Şûrası bu baskılara boyun eğmediği gibi, 12 Kasım 1919'da "Yüce Maksat Programı"nı tespit ederek her tarafa ilan etti.
Bu programda; millî saadetin temini için bütün Müslümanların "Albayrak" altında birleşmeleri, esas gayenin İslâm hakimiyetini yaşatmak olduğunu, Oltu'yu
yüce halifelik makamına bağlamak için çalışılacağı, bölge halkını Rum, Ermeni ve Gürcü zulmünden kurtarmanın bir
görev olduğu vurgulandı. Yine bu programda İslâm Şûrası, "Oltu İslâm Terakki Fırkası" adını alıyor, bayrağı ve mührü tespit ediliyordu. 63 delege bu programa sadık
kalacaklarına dair Kur'an-ı Kerim üzerine yemin ederek imzaladılar.
"11 Mart 1920'de Şûra Hükümeti, Yasin Haşimoğlu ile Rüstem Bey'i, İstanbul'daki Meclis-i Mebusan'a katılmak ve
İtilaf Devletleri temsilcileri ile görüşmek üzere delege seçti. Hatta Avrupa Barış Konferansı'nda Oltu'yu temsil etmek üzere Yasin Haşimoğlu'na bir de vekalet verdiler. Ertesi günü Oltu'dan milletvekili olarak hareket eden bu şahıslar Erzurum'a geldiler. Daha buradan ayrılmadan 16 Mart 1920'de İstanbul'un işgal edildiğini ve Meclis-i Mebusan'ın dağıtıldığını öğrendiler. Bunun üzerine Erzurum'da Kâzım Karabekir Paşa ve "Vilayet-i Şarkiyye Müdafa-i
Hukuk-i Milliye Cemiyeti" üyeleri ile görüşmeler yapıldıktan sonra İstanbul'a gidilmekten vazgeçildi. Rüstem Bey Oltu'ya geri döndü".
23 Nisan 1920'de Türkiye
Büyük Millet Meclisi Ankara'da açılınca, Oltu İslâm Şûra Hükümeti, Erzurum'da bekleyen Yasin Haşimoğlu'nun
TBMM'ne katılmak üzere Ankara'ya hareket etmesini istedi. 17 Mayıs 1920'de Yasin Haşimoğlu TBMM'ne katıldı. TBMM kendisini "Oltu Sancağı" Milletvekili olarak kabul etti. Aynı oturumda Oltu'nun Anavatanla birleştiği alkışlarıyla ilan edildi. Böylece 13 aylık bağımsız "Oltu Şura Hükümeti" sona erdi.
Bölgede önemli görevler üstlenenTahirbeyzade Yusuf Ziya Bey, Tahirbeyzade Yasin ve Salim Beyler, Ramiz Hamşioğlu, Şakirof Ahmet Efendi, İzzet Bozkurt Bey, Molla Bilal, Hıfzızade Hüseyin Sırrı (H.Köycü), Edobeyzade Tahir, Bozkurt Bey, Ahmet Naci Bey, Bahri Bey, Arslan Bey, Nizamettin ve Maksut Beyler, Halit ve Asker Beyler ve Narman müdafaasında gösterdiği başarıyla Mahmut Çavuşve gayretleri,emekleri geçmiş olanları rahmetle, şükranla anmaktayız.
Kaynaklar:
Doç.Dr. Erdal Aydoğan, Oltu Şura
Hükümeti ,Salkım Söğüt Yayınları.Erzurum
Sabit Akın Zaimoğlu (Yüksek Lisan
Tezi) (2007). "Oltu Şura Hükümeti" Konya
Tarih Yolunda Erzurum, Muhtelif
Sayıları, 1959
