Yenilenebilir Enerji Kooperatifleri

Mustafa İŞCAN

Türkiye olarak bilinen enerji kaynaklarından sadece kömüre sahip olan bir ülkeyiz. Ne yazık ki bu kömüre de kaliteli bir kömür rezervi olmadığı için elektrik üretiminde sadece kısıtlı olarak kullanılmakta. Daha çok ısınma amaçlı kullanılan yerli kömürün de yarattığı hava kirliliği nedeniyle yasaklanması gerekmektedir. Petrol rezervimiz hiç yok kadar az. Kullandığımız petrol ürünlerinin sadece % 1 ‘ini kendi ülkemizde üretiyoruz. Doğalgaz rezervimiz hiç olmadığı için tamamen yurt dışından alıyoruz. Bu da bizi tüm bu kaynaklardan temin etmek için dışa bağımlı kılıyor.

Oysa ki güneş, rüzgar, jeotermal, hidro ve bio kaynaklarımız yeterli olduğu için ihtiyaç duyduğumuz tüm enerji bu kaynaklardan sağlayabiliriz. Özellikle de bölgelerin kendi konumlarına göre kendi yenilenebilir enerji rezervleri var. Örneğin ülkenin her yerinde olmasa da var olan yerlerde jeotermalden, rüzgar, kapasitesinin yüksek olduğu yerlerde rüzgar enerjisinden yaralanabiliyor. Güneş ise her yerde ve her zaman var olduğu için hep en iyi enerji kaynağı olarak öne çıkmakta. Diğer taraftan tüketim toplumu olduğumuz için evsel atıklardan sanayi atıkları ve arıtma çamurlarına, tarımsal atıklardan hayvansal atıklar hem elektrik hem de ısı enerjisi için çevreyi korumak ve en zararsız kalıntılar için bir hammaddedir.

Yenilenebilir enerji kaynakları ile gerek ısı gerek elektrik üretmek için toplumsal temelli üretim araçlarını kullanmak gerektiğinde karşımıza kooperatif modeli çıkmaktadır. Bireysel üretimin bir alternatifi toplumsal üretimdir. Bu alanda farklı ülkelerde gelişmiş olan bu modelin ülkemizde bugüne kadar hayata geçmiş bir modeli yoktur. Modelin olmaması ise bu alandaki üretici ve/veya gönüllülerin atılım yapmasını engellemektedir. “Kooperatifler, ortak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaç ve istekleri müşterek sahip olunan ve demokratik olarak kontrol edilen bir işletme yoluyla karşılamak üzere gönüllü olarak bir araya gelen insanların oluşturduğu özerk bir teşkilattırlar”.

Türkiye’de güneş enerjisi sektörü, özellikle lisansız enerji üretimi yönetmeliği yayınlandığı 2014 yılı itibari ile bir atağa geçtiği söylenebilir. Daha çok bireysel kullanıcıyı hedef alan bu yönetmelik, kooperatifleşmenin de önünü açmıştır. Yönetmelikte 2016’da yapılan değişiklik ise, Türk hukukuna ilk kez “ Yenilenebilir Enerji Kooperatifi” kavramı girmiştir. Bu değişiklik hemen etkisini göstermiş ve 2016 yılında 10 tane enerji kooperatifi kurulmuştur. Henüz faaliyete geçmemelerine rağmen bu ivme artarak devam edecek ve enerji kooperatifleri, ülkemizin iklim değişikliği uyum süresinde önemli adımlar atmasını sağlayacaktır.

Türkiye’de  yenilenebilir enerji kooperatifi kurulabilmesi, 2 Ekim 2013 tarihli ve 28783 sayılı Resmi Gazete ’de yayınlanan “Elektrik Piyasasında Lisansız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik” in 5. Maddesi ile olası kılınmıştır. Bu yönetmeliğe 23 Mart 2016 tarihinde yapılan ekleme ile 100 kişiye kadar ortağı olan kooperatiflere 1 MW’ a kadar, 101 ile 500 arası ortağı olan kooperatiflere 2 MW, 501 ile 1000 arasında ortağı olan kooperatiflere 3 MW ve 1000’den fazla ortağı olan kooperatiflere de max. 5 MW elektrik üretebilmek için tesis kurma hakkı verilmiştir. Bunun için şirket kurmak ve lisans almaktan muaf tutulan kooperatiflerin kuruluşunu şöyle sıralayabiliriz. Ortaklar; Tüzük; Onay; Tesisin arsası / yer belirlemesi ; Arazi Sınıf tespiti, Çed  Kararı; Dağıtım şirketine Başvuru; Proje Onayı; İmar izni ve kurulum aşamalarıdır. Burada en önemli husus; Kooperatif ortaklarının hepsi aynı dağıtım bölgesinde elektrik aboneleri olmak zorundadır. Kooperatif en az 7 kişi ile kurulabilir. Ortaklar özel kişiler olabileceği gibi, tüzel kişilerden de oluşabilir. Dikkat edilmesi gereken husus, ortakların aynı abonelik tipidir. Kooperatif sadece konut abonelerinden veya sadece ticari abonelerden oluşabilir.

Yenilenebilir Enerji Kooperatiflerinde finansman öncelikle kooperatif üyelerinin belli bir sermaye ile işe başlamaları gerekmektedir. Buna ortaklık payı denilmekte ve her ortak bunu vermek ve sağlamak zorundadır. Ortaklık için belirlenen “pay” kooperatife ortak olmak isteyen herkesin yatırması gereken minimum bedel olup bu payın ne kadar olacağı Bakanlar kurulu tarafından belirlenmiş olup 2017 yılı için bu rakam en az 100 TL’dir. Böylelikle kooperatif kendi ortakları ile öz sermaye yaratarak kurulum maliyetini karşılayabilir.

İkinci bir kaynak yaratma yöntemi, kooperatifin ortakları belli bir oranda öz sermaye koyup, kalan kısım için banka/ birlik kredisi kullanılabilir. Bu kredi kullanımında TURSEFF ( Türkiye sürdürülebilir Enerji Fonu ) , KGF ( Kredi Garanti Fonu ) üzerinden bankalardan kredi alabilirler. Diğer bir kaynak yaratma yöntemi yerel yönetimlerin desteğini almaktır. Bu kaynak yaratma yöntemi için yerel yönetimler kurulacak kooperatife ortak olabilirler. Bunun için de yerel yönetim ile kooperatif kurucularının abone tipleri aynı olmalıdır.

Kooperatiflere farklı destekler sağlayan kurumlar da vardır. Bakanlıkların kooperatiflere verdiği destekler yanında, TKDK ( Tarımsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu ) gibi kurumsal girişimler de farklı oranlarda destekler vermektedir. Yenilenebilir Enerji Kooperatiflerine sağlanan bir diğer destek de Avrupa Birliği fonlarından yararlanmış olup kooperatiflerin trafo bağlantı sırası beklemelerine gerek kalmadığıdır.

Ülkemizde ilk yenilenebilir enerji kredi kooperatifi olarak kurulan Ege Elektrik Enerjisi Üretim Kooperatifi Tavas / Denizli’de kuruldu. Daha sonra yereldeki esnafların elektrik ihtiyacını karşılamak üzere Karaman ilinde Karaman Esnaf Sanatkarları Elektrik Enerjisi Üretim Kooperatifi ikinci kurulan enerji kooperatifi olarak hayata geçmiştir. Çanakkale’de kurulan Troya Yenilenebilir Enerji Kooperatifi,  Çorum Yenilenebilir Enerji Kooperatifi; Amasya Yenilenebilir Enerji Kooperatifi; İzmir Yenilenebilir Enerji Kooperatifi;  ve yerel yönetimlerin desteği ile kurulan Nilüfer Yenilenebilir Enerji Kooperatifi; ve Seferihisar Yenilenebilir Enerji Kooperatifi olup 25 adet Yenilenebilir Enerji Kooperatifi kurulmuştur.

Yurt Dışında ise 3.500 civarında Yenilenebilir Enerji Kooperatifleri olup bunlara örneklerden birisi Belçika’da 47 kurucu üye ile kurulmuş 2012 yılında 43.000. üyeli Ecopower Eokle kentinde faaliyet gösteriyor. 3 tane rüzgar enerji santralı ile sadece kentin değil tüm bölgenin elektrik ihtiyacını karşılıyor. Yine Fransa’da kurulmuş Combrailles Durables 170 ortaklı bir kooperatif 2008 yılında  genel tanıtım toplantısında “ neden kendi bölgemizin enerji ihtiyacını kendimiz üretmiyoruz” sorusu ile kurulmuştur. Bugün GES’leri olup REs ise kurulum aşamasında. Yine Almanya’da kurulmuş olan EWS eG ise 2009 yılında kurulmuş güneş, rüzgar, hidro, biyokütle hatta kojenerasyon ile çalışan sisteme sahipler. 2000 ortağı olmasına rağmen 150.000. kişinin enerji ihtiyacını karşılayan bir dağıtım şebekesine sahipler.

Ülkemizin yenilenebilir enerji potensiyelini değerlendirerek elektrik üretmek, bunu da büyük firmalar veya şirketler aracılığı ile değil de topluluk bazlı üretmek için mevcut yasal düzenlemeler çok büyük kolaylıklar sağlamasa tüm bu zorlukları aşma çabası içinde birçok gönüllü var. Tek dertleri de daha temiz, daha sağlıklı bir ortamda yaşamak ve bunu yaparken hayatın getirdiği rahat yaşam biçimlerinden vaz geçmek istemiyorlar.

Bu makale ile Türkiye’nin beyaz et ihtiyacını karşılayan tavuk kümeslerinin en yoğun olduğu ve atıklarının başta koku olmak üzere çevre problemlerinin olduğu diğer taraftan birer turizm kenti olan doğduğum yer Taraklı başta olmak üzere Geyve, Göynük ve Mudurnu ilçelerinde ve köylerinde tavuk kümesleri sahiplerinin kuracakları Yenilenebilir Enerji kooperatifleri ile hem kendi elektrik ve ısı ihtiyaçlarını mahsuplaşmaları hem de elektrik geliri elde etmeleri daha sağlıklı üretim tesislerine kavuşmaları için en kısa sürede yenilenebilir enerji santralının kuruluşunu arzu etmekteyiz.