Değişim ve Süreklilik

Fahrettin YILDIZ

Kuran, dünyada mevcut olan tek gerçek vahiydir. Ona hiçbir yönden batıl karışmamış, indiği andan itibaren hiçbir değişikliğe uğramamıştır. O, Allah’ın koruması altındadır. Kuran tek ve her şeye hâkim olan Allah’a imanın gereğini yerine getiren, takvanın üstünlüğünü yaşayan, şirk ve ahlaksızlıklardan arınmış bir toplum oluşmasını istemiştir. Kuran’ın bu talebi, Peygamber(as)’ in önderliğinde kısa bir sürede, baş döndürücü bir hızla toplumdaki ihtiyaç ve gelişmelere uygun olarak ortaya konmuştur. Neticede, gerçek anlamda örnek olabilecek bir İslam toplumu inşa edilmiştir.

Peygamber(as)’in vefatından sonra ve ilk İslam toplumu döneminde, Kuran ve sünnetin yorumları, Kuran’ın dinamik mesajına uygun biçimde yapılmış, o günkü toplumda Kuran ve sünnet, hayatın ve sosyal yapının temeli olarak yer almıştır. Onlar, Kuran mesajını kendi dönemlerinin şartlarına uygun biçimde yorumladılar ve bundan dolayı da onun feyiz ve bereketini gördüler. İlk nesil Müslümanları bu yorumları yaparken, ne dini değiştiriyorlar ne de hayırlı yeniliklerin önünü tıkıyorlardı. Çünkü onlar, Kuranın ve sünnetin özüne uygun olarak yapılan işlerin doğru ve meşru olduğunu çok iyi biliyorlardı.

İslam’a İlişkin Sorular ve Yanıtları

Resulullah’ın irtihalinin üzerinden çok zaman geçmeden meydana gelen karışıklıklar, Müslümanları esaslı bir kimlik bunalımı içine gitti. Bu bunalım sonucu birtakım tartışmalar ortaya çıktı. Günümüze kadar şu veya bu şekilde biçim değiştirerek devam eden bu tartışmalar içinde bugün şu sorular gündeme gelmektedir: “On dört asır önce gönderilen Kuran, bütün zamanlar ve mekânlar için geçerli midir? Sürekli olarak değişen bir dünyada değişmez ilkelere dayanan İslam’ın yeri nedir?” Yine bugün İslam’a ilişkin yargılar ortaya atılmaktadır: “İslam’ın olduğu yerde teokrasi vardır, uygarlık ve özgürlük yoktur. Çünkü İslam’ın medeni haklar konusunda günümüz insanına verebileceği bir şey yoktur.” 

Bu soruları ve yargıları cevaplamadan önce değişim kavramını açıklamak gerekecektir.

“Değişim” Kavramının Soy Kütüğü"

Kavramlarının gerçek anlamlarını bilmeden onlar hakkında yapılan değerlendirmeler, insanı doğru sonuca ulaştırmaz. Bunun için değişim kavramının taşıdığı anlamları taşıdığı anlamları net bir biçimde ortaya koymak gerekir. Hemen belirtelim ki değişim kavramı hem “olumlu” hem de “olumsuz” anlamda kullanılmaktadır. Kuran merkezli istikrarlı bir değişim, İslam’ın dikkate aldığı bir konudur. Değişimin bu olumlu anlamı, İslami literatürde tekâmül, teceddüt, ıslah ve ihya gibi kavramlarla dile getirilmiştir. Tekâmül, dine, akla, ilme, insan ve hayat gerçeğine uygun düşen müspet gelişme; teceddüt, yenilenme, müceddit de kuran ve sünnet ışığında kendi hayatını yenilemiş insan demektir. Daha çok sosyal içerikli olan ıslah kelimesi ise, toplumun pratik işlerini düzenlemeyle ilgili hayırlı yenilikleri ve iyileştirmeleri ifade eder. İslami manada değişmeyi dile getiren en yaygın kavram “canlanma” anlamına gelen “ihya” dır. İhya, bir şeyi yeniden ortaya koymak anlamına gelmez. Olana bir canlılık kazandırmak, işler hale getirip güncelleştirmek ve hayata taşımak “anlamına” gelir. Demek ki, İslami manada değişim “dini asli şekliyle hayata geçirmektir.” Değişim kavramı, “çağdaşlık, reform, batıcılık, devrim, köksüzlük, yozlaşma ve yabancılaşma” gibi olumsuz anlamda da kullanılır.

Merkezsiz değişme istikrarsızdır. Ve onda bir hayır yoktur. Değişim ve süreklilik, hayatın vaz geçilmez şartıdır. Çünkü yerinde kalmak, bir bakıma ölmek demektir. Tabiî ki değişmeyi sağlıklı olarak götüremeyen bir dünyada yaşadığımızı söylemek zorundayız.

İslam’a ve Kuran’a ilişkin sorulara gelince, bunları cevaplamak zor değil. Kuran kapsamında sunulan İslam, hayatiyeti olan dinamik bir din olarak doğdu. O, insan ve hayat gerçeğine ters düşmeyen yapısıyla kısa sürede bir medeniyet kurma çabasını da başarıyla sonuçlandırdı. Çünkü dinamizm bizzat Kuran’da İslam’ın ayakta kalma ve her asra cevap verme gücü de yine Kuran la birlikte İslam’ın tarihi tecrübesinde yatmaktadır. İslam insan hayatına girip ona müdahale eden, onu değiştiren, insanı da “süreklilik arz eden tevhidi inanç ve ahlak çizgisinde” tutmak isteyen bir dindir. Çünkü o, değişmez gerçeğin kendisidir. İslam, gerçeğin formunu prensip olarak örfe ve içtihada bırakmıştır. Demek ki, “süreklilik ve ilahi kaynağa bağlı değişme” , İslam’ın iki büyük hayati özelliğidir. Bu hayati özellikler hem vahyin bildirdiği hakikatlerin değişmezliğini sağlar, hem de dinin asılsız geleneklere boğdurmasını önler.

“İslam’ın olduğu yerde teokrasi vardır; İslam’ın medeni haklar konusunda günümüz insanına vereceği bir şey yoktur” şeklindeki haksız ve yanlış yargılar, İslam’ı her cephe de vurma için fırsat kollayan şer güçlerin ortaya attıkları mesnetsiz iddialardır. Modern, hayatta dini nereye koyacaklarını bilemeyen, onu hayatın dışına itmek isteyenler, İslam’a Kuran’ın kabul edemeyeceği bir tanım getirip ona kendi keyfi yorumları doğrultusunda bir konum biçtiler. Bunlara göre İslam, toplumsal hayata giren bir din değil, sadece vicdanlarda kalan ve halk kitlelerinin evinde yer alan anlamsız bir gelenek olmalıdır. Oysa, beşeri tanıma ihtiyaç duymayan tek din İslam dır. O, Kuran’ın sunduğu dinin hem adı hemde tamamıdır. Kuran’a uymayan hiçbir ilmi esasa dayanmayan bu tür yargıların, insanlığın hayrına sonuçlar doğurmayacağı çıkar.

1-bakara 2 2: Hac 22 16; Kehf 18 1-8 1-2 vb.

2-Fussilet 41 41–42; Hicr 15 9 vb.

3-Al-i İmran 3 103–104; hac–22 41 vb.

devam edecek________