Şehir ve Medeniyet

Fahrettin YILDIZ

Kuran, insanlara bildirmek istediği gerçekleri, kendine özgü bir üslupla dile getirir. Hayatın bütün alanlarını kapsayan söylemiyle insanı aydınlatır. Onun gücü, anlamının her zaman geçerli ve diri olmasında yatar.

Kuran, medeniyet oluşturan toplumları ve onların yerleşim birimlerini ifadeye koymak için, iki önemli kavram kullanır. Bunlardan ilki, “köy, kasaba, şehir, yurt ve toplum” anlamlar taşıyan “karye” diğeri de, “insan hayatına ilişkin hertürlü ihtiyaca cevap veren ve büyük şehir” manasına gelen “Medine” dir.

Kayra türevleriyle birlikte Kuran da 56, Medine kavramı ise 17 kez kullanılmaktadır. Kuran’daki kullanımlarından da anlaşıldığına göre her iki isim, “üzerinde medeniyet oluşmuş yerleşim merkezleri ve buralarda ikamet etmiş insan toplulukları” manasına gelmektedir.

Kuran’a göre her karye ye bir uyarıcı gönderilmiş, hiçbir kent halk, kendilerine uyarıcı gönderilmeden helak edilmemiştir. Her yurt ve medeniyetin bir yazgısı vardır. Varlık sürecini tamamlayan her medeniyet kıyametten önce son bulacaktır.

Hakikat diliyle konuşan Kuran, en büyük uygarlığın temsilcileri olan “Ana Kent” lileri ve çevresindekileri uyarmak için gönderilmiştir. Mekke, İslam dünyasının manevi merkezidir. Onun çevresi de bütün dünyadır. Bunun için Mekke şehrine, “Ümmü-l Kura” (Şehirlerin anası vaya Ana Kent” denmiştir. Demek ki bütün medeniyet denemelerine şahit olan insanlık en ileri muhtevaya sahip olan Kuran la uyarılmış, böylece onun evrensel mesajından bütün insanlığın faydalanması hedeflenmiştir.

Allah tüm yerleşim birimlerinde oturan insanları, göklerden ve yerden gönderilen bereketlerle nimetlendirmek ister. Bunun gereğinin gereği nin iman ve takva olduğunu söyler. Ancak insanoğlu söylenenin aksine nankörlük örnekleri sergilediğinden, darlık ve sıkıntılara düşer. Kuran değinilen gerçeği bir örnekle şöyle dile getirir. “Allah şu kenti, medeniyeti örnek vermiştir: Güvenli, mutlu ve huzurlu idi; rızkı her yerden bol bol gelirdi. Sonra onlar Allah’ın nimetlerine nankörlük ettiler de Allah kendilerine sanayi olarak ürettikleri şeyler yüzünden açlık ve korku elbisesini tattırdı.”

Kuran, insan ve toplum hayatıyla ilgili gerçekçi belirlemelerde bulunur. Yerleşim birimlerinin ve oralarda yaşayan halk kitlelerinin yok oluş sebeplerini bildirir. Biz, çöküşü hazırlayan, toplumların ve medeniyetlerin sonunu getiren bu sebepleri, ayetlerin ışığında özetlemek istiyoruz.

a)Zulüm: genelde “hakkı yerine koymamak ve haksızlık etmek” anlamına gelen zulüm, tarihin bütün devirlerinde medeniyet ve ülkelerin yok olmasına sebep olmuştur. Özellikle yönetici kadroların ve halkın zulme sapmaları, onların yerle bir edilip yok olmaları sonucunu doğurmuştur.
b)İtraf: teref kökünden türeyen bu kelime, “ Servet ve refahla şımarıp azmak” anlamına gelir. Kuran’ın beyanına göre, çöküş zamanlarının öncüleri, mal ve nimet bolluğu ile şımarmış olan insan, maddi güce sahip olmakla gerçek kurtuluşa ulaşacağını zanneder. O, zenginlik ve refahın insanın dünyacı tutkularını kışkırttığı zaman, kişiyi doğru davranıştan uzaklaştıracağını unutur. Gerek tarihi tecrübeler, gerekse çağdaş dünyanın içinde bulunduğu durum, değinilen gerçeği büyük ölçüde doğrulamaktadır. Bu gün insanlık, kendi eliyle oluşturduğu zalim uygarlık hanesine kendini kapatmış, yozlaşma ve çürümede doruk noktasına ulaşmıştır.
c)Fısk: bu kelime “ dince çizilen iyi ve güzel sınırların dışına çıkmak” anlamına gelir. Kuran’ın bildirdiğine göre, insanların böyle bir davranış içine girmeleri, onların bela ve azap yağmuruna tutulmalarına sebep olur. “ Şu kent halkı üstüne yaptıkları kötülüklerden ötürü gökten bir felaket indireceğiz” mealindeki ayet, fasık toplumların acı sonarlını dile getirir.
d)Sanayi (teknoloji): Sun, kökünden türeyen “sınaat” “orijinal bir iş yapmaktır” Bunun için anılan kelime, sadece insanın yaptığı üretken işleri ifade etmek için kullanılır. Kuran’da bu kelimenin, insanın eşya üzerindeki üretici işlerini, genelde makbul olmayan, insanı azdıran, toplumsal hayatta tahrip ve bunalımlara yol açan üretim hamlelerini belirtmek için kullanıldığını görürüz. Onun olumlu tarafının yanında olumsuz yönü, hâkim özellik olarak açıklanır. Medeniyetlerin çöküşüne yol açıp insanların huzur ve mutluluğunu bozan yanlış oluşumlardan biri de insanı aldanışa sürükleyen teknolojidir. Çünkü onu insani değerlerin üzerinde görüp olumsuz bir gelişmeye dönüştürmek, toplumları perişan eder.
e)Hak dine ters düşmek: yerleşim birimlerinde yaşayan insanların, hak dine ters düşen bir yaşantı içine girmeleri, onların maddi ve manevi yönden büyük kayıplara uğramalarına sebep olmuştur. Öyle ki, dejenere olmuş toplumlar, iman ve insanının benimsediği temiz, dengeli ve onurlu hayattan tiksinir hale gelmişlerdir. Hatta: “ Çıkarın şunları kentimizden, çünkü onlar temizlik tutkunu insanlardır.” Diyecek kadar ileri gidebilmişlerdir. İş başına gelen despot yöneticilerin, yaşanan hayattan bütün iyilikleri ve kutsal değerleri çıkarıp atma çabaları, kentleri yaşanabilir mekânlar olmaktan çıkarıp, pisliklerin üretildiği ve kötülüklerin yaygınlaştığı bir ortam haline getirmiştir.
Yerleşim birimlerinde ve toplum hayatında, dini temel teşkil eden inanç, ibadet, ahlak ve hukuk gibi alanlar yok sayılır ve ya görmezlikten gelinirse, İslam’ın sahici yapılanması gerçekleştirilemez. Zira temeli Allah inancına ve bu inancın gereği olan iyi ve erdemli işlere dayanmayan bir medeniyet, İslam’a ait olamaz.

Kültürel savaşın çok zorlu savaş niteliği kazandığı günümüzde, pek çok İslam şehrinin, İslam dışı yaşantıların sergilendiği batı kentlerinin birer kopyası haline getirilmeye çalışıldığını görüyoruz. Büyük şehirlerin önemli semtlerine batılı isimlerin verilmesinden, kötü faaliyetlerin sergilenişi ve “ Helen” gibi yaşamaya kadar varan pek çok olay, bu gün kentlerdeki yabancılaşma ve yozlaşmanın hangi boyutlara ulaştığını gösteriyor.

Temiz ve huzurlu bir yerleşim biriminde yaşayabilmek için, fert ve toplum olarak İslami bilinç ve yaşayış düzeyimizi yükseltmek zorundayız. İnsanlar kötü niyet beslemez, dünyadaki görevlerini küçümsemez ve kendi değerlerini yitirmezlerse, güzel bir hayat yaşar, geriye de kalıcı güzel örnekler bırakabilirler. Islaha yanaşmayan, gelişim göstermeyen ve gelecekteki yaşamları için iyileştirme planları olmayan toplumlar, çöküşü yaşamaya ve zulümle yok olmaya mahkûmdurlar.