Fatiha Suresi

Fahrettin YILDIZ

Fatiha suresi, hem Kur’an’ın sınırsız, güzelliklerini en özlü biçimde sunan bir başlangıç hem de binlerce ayetten oluşan Kur’an vahyinin özet bitişidir. İnsan, ilâhi kitabın sonsuz güzelliklerine ve hikmetlerine onun açtığı kapıdan girerek ulaşabilir.

Hamd, varlık dininin Allah’ı öven sesidir. O, kişisel ve basit menfaatler karşılığında söylenen bir övgü sözü değil, Allah’ın sayısız nimetlerine ve evrensel nitelikli üstün değerlere duyulan hayranlığın ifadesidir. Bunun için hamd, Allah’ın dışında kimseye yöneltilmeyecek bir övgü türüdür.

Âlem, bütün varlık kategorilerinin genel adıdır. O, kendinden öte yaratıcısını da gösterir. Ancak, insanın onun gösterdiği hakikate ulaşabilmesi için, bilgi vasıtalarını aktif ve olumlu biçimde kullanması gerekir.
Allah’ın varlıkla ilişkisini ifadeye koyan temel kavram, rahmettir. Bu, Allah’ın hakim sıfatının rahmet olduğu mesajını verir. Gerçekten de mevcut nizam içinde gözümüze ilişen en bariz olgu rahmettir. Ayrıca rahmet tecellisi, Allah’ın rablığına en fazla yakışan, insanında kulluğuna en çok yarayan bir tecellidir. Çünkü Allah bağışlamak, kulda bağışlanmak ister. Demek ki Allah’la insan arasındaki ilişki, baskı ve şiddet ilişkisi değildir. Kuran’ın tanıttığı Allah, kullarıyla ve tüm varlıkla rahmet ilişkisi içindedir.

Kur’a, insanın kendi özgür iradesiyle Allah’a inanmasını ister. Öyleyse insan mecbur kaldığı için değil, makul ve mümkün gördüğü için kendi isteğiyle Allah’a inanmalı ve O’ nun dinine bağlanmalıdır.

İbadet, insanın Allah karşısında duyduğu iradeli ve erdirici bir saygıdır; iman kişiliğini yakalama çabasıdır. Bunun için “tapmak” kelimesi, “ibadet”” kelimesinin masasını vermekten uzaktır. Çünkü tapmada tapanın kişiliğinin yok sayılması, tapılanın da kahır ve galebesi esastır. Hâlbuki ibadette sevgi ve istekle Allah’a koşmak bu koşuşa da şefkatle kucak açmak söz konusudur. Yücelme duygusunun zirvesi diyebileceğimiz ibadet, sadece belli zaman ve mekâna bağlı, nasıl yapılacağı kesinleşmiş ritüllerden ibaret değildir. Allah’a imandan O’ nun iradesine uygun olarak yapılan her türlü ahlaki ve doğru davranış, ibadettir. Bu doğru davranış, günlük hayatın bütün alanlarında gerçekleştirilebilir. Bu yüzden, ister dini ister iktisadi isterse sosyal ve siyasi olsun her doğru hareket, İslam da ibadet sayılır.

Müslümanların, Kur’an’ın ilke ve hedefleri doğrultusunda fiilen birleşip bütünleşmelerine; İslam’a aktif biçimde bağlanıp kurtarıcı birliğe kavuşmalarına “vahdet” denir. Vahdet; İslam’ın dünyadaki etkinliğini ve hâkimiyetini sağlayan en önemli vasıtadır. Bunun için o, sadece fonksiyenel bir zorunluluk değil, aynı zamanda ilahi bir buyruktur. Şu halde insanın Allah’tan göreceği yardım ve destek, tevhidin kurtarıcı birliğinin / vahdetin gerçekleşmesine bağlıdır. Bunun için, Fatiha’da kulun Allah’a hitabının yer aldığı ayette “ben” yerine “biz” ifadesi kullanılmış, böylece vahdet şuurunun sürekli canlı tutulması istenmiştir.

Dini yaşayışı açık bir hayat gerçeği halinde ortaya koyabilmek için, tevhid inancına sahip fert ve kadrolara ihtiyaç vardır. Çünkü kendi temel prensipleriyle benimsenmeyen ve mensupları tarafından uygulanmayan bir dinin, hem hayatiyetinden hem de başkalarına etkili olmasından söz edilemez. Günümüzde, Kur’an’la ortaya konulan yaşayış tarzı, İslam’dan uzak fantezi davranışların labirentliğinde adeta kayboldu; İslami hayatın güzelliği de çağdaşlık tezinin ağında boğuldu. Bunun temel nedeni, çok sayıda insanın, Kur’andan talimat alacağı yerde İslam dışı etkilenmelerden arındırılıp kendi hakikatiyle yeniden ortaya konulmalıdır. Bu da, İslam’ı topluma hakim sistemleri telakkilerine göre değil, Kur’aın doğruluk ve değer ölçülerine göre anlayıp uygulamakla mümkün olur.

Kur’an insanlığı şirkten tevhide, kötülükten iyiliğe, zulümden adalete ve tefrikadan vahdete çağırır. Dini bölmeden yaşamak tevhid, bölünmeden yaşamak da vahdettir. Din tevhitle, İslam toplumu da vaat etle diri kalır. Eğer Müslüman kitleler, İslam’ın birleştirici ve belirleyici ölçülerini kaybederlerse, her biri kendine İslam’dan başka bir isim bularak hizipleşme sürecine girerler. Sonunda her hizip, yalnız kensahip olduğu ilkelerle övünür. Bu şekilde başlayan hizipleşeme ve tefrika, giderek kitlelerin tabiatı haline gelir.

Koyu bir taassup içine kapanıp katılaşan ve çeşitli isimler altında İslam dünyasını kuşatan doktriner uyuşmazlıklar, çağımızda hâlâ boy göstermeye devam ediyor. Bunun en önemli nedeni, sözde Kur’an ve sünnet yolunu izlediklerini söyleyen kitlelerin, pratikte inanç birliğini bozup parça parça olmaları, bundan da öte her hizbin kendi benimsediği dar kalıplar içinde rahat soluk alır hale gelmeleridir.

Sonuç olarak Fatiha Suresi, insan ve hayat gerçeğinin bir özeti gibidir. Nasıl bir insanın hayatını sürdürebilmesi için bir kere yemek yemesi; temiz kalabilmesi için ir kaç kez yıkanması yeterli değilse yani bu işlemlerin sürekli yapılması gerekliyse onun tabiatının da bir veya iki yakarışla yetinmesi mümkün değildir; aksine insanın devamlı Allah’a yönelmesi ve dua etmesi gerekir. Öyleyse inanmış insan tarafından tekrarlanan ve Allah katında makbul bir münacat olan bu surenin her zaman okunmasını gerekli kılan sebepler devamlı yürürlüktedir.

Ey Rabbimiz! Bizi dosdoğru yola ilet. Nimet bahşettiklerinin, Kitabını doğru anlayıp uygulayanların, Dininin ilke ve hedeflerinde fiilen birleşenlerin yoluna. Bilerek hakkı terk edip gazabına uğramışların ve şaşırıp sapmışlarınkine değil!