İnananlarla İlgili Görevleri

Fahrettin YILDIZ

Ta’lim: Hz. Peygamber’in görevi sadece vahyi tebliğ etmek değil, aynı zamanda onu insanlara öğretmektir. Hz. Peygamber de insanlara Kitabı, hikmeti ve onların bilmedikleri şeyleri öğretmiştir. (Bakara 2/ 129, 151; Âl-i İmran 3/ 164; Cuma 62/ 2) Kitap, bilgiyi; hikmet, bilgeliği ifade eder. Bilgiye hedef belirleyen, bilgeliktir. Böyle bir hedeften yoksun olan bilgi, insanı erdemli kılmaya yetmeyecektir. Bu yüzden Hz. Peygamber’in Allah’ın kitabını öğretmesi, hem onu oluşturan vahiyleri hem de onların pratiğe yönelik şeklini öğretmesi demektir. Fakat onun ta’lim vazifesi, sadece Kur’an’la sınırlı değildir; o Kur’an’ın yanı sıra hikmeti, yani sünneti de öğretmiştir. Hz. Peygamber’in bilgilerinin asıl kaynağını vahiy oluştursa da o, aklı, fetaneti, feraseti ve basireti kadar tecrübe ve çevre kültürü gibi başka kaynaklara da başvurmuştur.
Hz. Muhammed, vahiyle donanmış, hikmetle bezenmiş bilge bir muallimdir. Zira “Öyle bir mektebe idi ki müdavim; Zatına Allah idi muallim” O, hayatın her alanında insanlara gerekli ve faydalı olduğunu düşündüğü pek çok bilgiyi, ashabına öğretmiş; bunu da şu şekilde dile getirmiştir: “Ben size, bir babanın evladına öğrettiği gibi öğretiyorum.” (İbn Mace, Tahare, 16)
a. Beyan: Hz. Peygamber’in kendisine inen vahiyleri, insanlara açıklamasıdır; onun görevlerinden biri de budur. (Nahl 16/ 44) Onun Kur’an’ı beyanı, Kur’an’ın mücmelini tafsil, müphemini tavzih, umumunu tahsis, mutlakını takyid etme şeklinde olmuştur. Mesela Kur’an’da “namaz kılınız” buyurunmuş, ancak bu ibadetin nasıl ifa edileceği en ayrıntılı biçimde sünnetle ortaya konulmuştur. Ayrıca Hz. Peygamber, Kur’an’da zikredilmeyen bazı şeylerin hükmünü beyan edip onları ilgili Kur’an hükümlerinin kapsamına dahil etmiştir. Söz gelimi Kur’an’da “leş, akıtılmış kan, domuz eti ve Allah’tan başkası adına kesilmiş hayvanlar” haram kılınmışken (En’am 6/ 145) sünnet, yırtıcı vahşi hayvanların ve pençeli kuşların etlerinin yenilmesinin de haram olduğunu belirtmiştir.
Burada, dinin tamamı, yani en ince teferruatı Hz. Peygamber tarafından beyan edilmiş midir? Yoksa beyan edilmemiş konular da var mıdır? sorusuna açıklık getirmek gerekir. Hz. Peygamber’in bu konuyla ilgili olarak “Sizi cennete yaklaştıracak ve cehennemden uzaklaştıracak şeylerin hepsini size eksiksiz olarak beyan ettim” (Hakim, Müstedrek, II, 4) buyurduğu; Hz. Aişe’nin de “kim Hz. Peygamber Allah’ın kitabından bir şeyi gizledi, duyurmadı derse O’na yalan isnat etmiş olur” dediği rivayet edilmiştir. (Müslim, İman, 77) Hemen belirtelim ki Hz. Aişe’nin bu sözü, beyan göreviyle değil, tebliğ ile ilgilidir. Nitekim Hz. Ömer’in: “Ey insanlar! Şu konulara Allah Resulünün nihai beyanat/açıklık getirmiş olmasını çok isterdim.” dediği; bu konuların da “dedenin mirası, riba (faiz) şekillerinden bazıları, hilafet, zekat vermeyenlerle savaşın caiz olup olmadığı” gibi konular olduğu belirtilmiştir. (Buhari, Eşribe, 5; Müslim, Tefsir, 32; Ebu Davud, Eşribe, 1)
Demek ki Kur’an ve sünnetin ortaya koyduğu beyanlar, ilahi iradenin gerekli gördüğü ve arzuladığı miktarda gerçekleşmiş; insanların hidayetini, dünya ve ahiret saadetini temin edecek genel ilkeler de külli kaideler olarak vaz edilmiştir. Bununla birlikte, fer’i meselelerden bazı hususlar ümmetin içtihadına bırakılmıştır. Bu yüzden, sahabeden itibaren bu tür meseleleri, müctehidler kendi içtihatlarıyla çözmeye çalışmışlardır.
b. Tezkiye: Allah’tan gelen vahyin insan hayatına aktif olarak uygulanması sonucu elde edilen arınmayı ifade eder. O, risalet programının en önemli maddesi olduğundan Hz. Peygamber, gönderildiği toplumu tebliğ ettiği ilahi ve nebevi öğretiler vasıtasıyla her türlü kötülüklerden arındırmış ve temiz bir toplum oluşturmuştur. (Bakara 2/ 129, 151; Cuma 62/ 2) Nitekim Allah’ın hidayeti ve Hz. Peygamber’in tezkiye amaçlı gayretiyle, çok kısa sürede cahiliye döneminin zorba ve müşrik insanları, yeni ve medeni bir toplum haline gelmişlerdir. Onların nasıl örnek bir nesil olduklarına da tarih şahittir. Hiç kuşkusuz bu, Hz. Peygamber’in tezkiye görevini hakkıyla yapması sonucu gerçekleşmiştir.