Kur’an ve Kurban

Fahrettin YILDIZ

Kur’an bütün insanlara hayatı doğru yaşamanın yolunu göstermek, onları hem dünyada hem de ahirette gerçek başarıya ve mutluluğa ulaştırmak için gönderilmiş bir hidayet kitabıdır. O, her çağın insanına hitap eden ve yol gösteren temel prensipleri içermektedir. Bunun için insan onun ölçülerine göre hayatını sürdürmelidir. Çünkü aşkın ufuktan gelen ve insanlığa nihai teklifler bütünü olarak sunulmuş olan Kur’an, hayata ve topluma yönelik bir mesajdır.
Kur’an’da Allah merkezli bir din dili kullanılır. O, muhataplarını böyle bir dile tevhide inanmaya ve bu imanla Müslüman olmaya çağırır. Çünkü Kur’an’ın temel hedefi insanlara Allah’ın razı olacağı bir hayat yaşatmak; helak ve hüsrana mahkum olmadan O’nun huzuruna salimen çıkmalarını sağlamaktır. Öyleyse bizden beklenen ahlaki planda Kur’an’ı yaşanan bir hayat modeli formuna dönüştürmemiz; daha açıkçası Kur’an’daki temel inanç ve ahlak normlarını, doğruluk ve değer ölçülerini hayatımıza katıp kayıtsız şartsız Allah’a iman edip teslimiyet göstererek ahlaki bir kişilik sahibi olmamızdır. Hz. Peygamber gibi Kur’an’la hayat bulup yaşayan canlı bir Kur’an haline gelmemizdir. İşte Kur’an’da insanın Allah’a itaat ve teslimiyet şuuru ile fedakarca ibadet etmesinin ifadesi olarak geçen terimlerden biride “kurban”dır.
Kurban, sözlükte yakın olmak, yaklaşmak ve yakınlaşmak gibi anlamlar taşır. Genelde, “insanları Allah'a yaklaştıran ve yapılması sevap olan işleri” ifade eden “kurbet” kelimesi de aynı kökten gelir. Bu yüzden, “Allah’a yakınlaşmak ve O’nun rızasını kazanmak için kesilmesi uygun olan hayvanları muayyen bir vakitte usulüne uygun biçimde kesmeye veya bu şekilde kesilen belirli hayvana kurban denir.” Ayrıca “udhiyye” kelimesi de kurban manasına gelir. Ancak İslami literatürde ibadet amacıyla kesilen hayvana udhiyye; et için kesilen hayvana da “zebîha” denir. Türkçede bu kelime yalın olarak kullanıldığında, “kurban bayramında ibadet amacıyla kesilen hayvanı” veya “bu kesim işlemini” ifade eder.

Kurban insanlık tarihinin en eski ibadetlerinden biridir. Bu yüzden vahiy kaynaklı dinlerin hepsinde bu ibadetin var olduğu görülür. Nitekim kurban ibadeti son hak din İslam’da da hicretin ikinci yılında teşri kılınmıştır.

İnsanın, Allah için yaptığı büyük fedakarlığı ifade eden kurban kesmenin hükmü zamana, kişinin niyetine ve yaptığı ibadetin maiyetine göre değişir. Kurban bayramında ibadet amacıyla kurban kesmek (udhiyye) vacip veya müekked sünnettir. Temettû ve Kıran haccı yapanlara kurban kesmek (hedy) vaciptir. Adak kurbanı kesmek de yine aynı şekilde vaciptir. Bunların dışındaki kurbanlar ise nafile hükmündedir.
Kurbanın birinci maksadı Allah’ın emrini yerine getirip rızasını kazanmaktır. İkincisi de kesilen kurbanın etini muhtaç insanlarla paylaşıp onları sevindirmektir. Bu da kurbanın taabbudî, mali ve sosyal nitelikleri bir arada bulunduran yani Allah rızası için kesilmesinin yanı sıra fert ve toplum yararına birçok unsurları da barındıran bir ibadet olduğunu gösterir.

Bu yüzden Kuran ve sünnetle meşruiyeti sabit olan kurban, hüküm yönüyle İslam'da farz olmasa da kesilince Allah rızası için kesilmesinin farz olduğu unutulmamalıdır. Çünkü Kuran'ın «Rabb'in için namaz kıl ve kurban kesiver» buyruğu, kurbanın İslam'daki meşruiyetini ifade etmenin yanında, onun Allah rızası için kesilmesini de gerekli kılmaktadır. Bu ve benzeri Kuran ayetlerinden, Allah'tan başkası adına, Onun rızasından başka bir maksatla ya da Allah'ın adı anılmadan kesilen kurbanların, Allah katında makbul olmayacağı açıkça anlaşılmaktadır.
Ayrıca Hz. Peygamber'in: “Kurban kesiniz, çünkü o, atanız İbrahim'in sünnetidir.” buyruğu, kurban kesmenin gereğine işaret eder. “Kurban kesmeye imkân bulup da kurban kesmeyen kimse bizim namazgâhımıza yaklaşmasın” ikazı ise bu ibadeti özürsüz terk etmenin vahim sonucuna dikkat çeker. Allah’ın emrine ve elçisinin sünnetine uyarak gayretin zaferine erenlerin kurbanları mübarek bayramları da kutlu ve daim olsun.