Kibir
Fahrettin YILDIZ
Kibir “kişinin kendini büyük görüp hakkı kabule yanaşmamasına ve bu duyguyla başkalarını aşağılayıcı davranışlarda bulunmasına” denir. Kibir ve kibirlenmenin en ileri derecesi de, hakkı kabul etmeyip Allah'a karşı büyüklenmek ve O'na kulluk etmeyi kendine yedirememektir. Fakat kişinin büyük ve değerli bir insan olmayı istemesi, bunun için gerekli çalışmayı yapıp donanım kazanması, sahip olduğu gerçek meziyetlerin, erdemlerin ve kendi değerinin farkında olması kibir değil, övgüye değer bir durumdur.
Kibirle eş anlamlı olan kelimelerden biri de “ucub”dur. Ancak bu iki kelime arasında az da olsa fark vardır. “Kibir”, kişinin kendini büyük, başkalarını küçük görmesi; “ucub” ise başkalarını küçük görmeden kendini ve yaptıklarını çok beğenip böbürlenmesidir. Aynı şekilde “kişinin geçici değerlere aldanıp onlarla avunması” anlamına gelen “gurur” da Türkçede “kibir” yerine kullanılır.
Hadislere göre de kibir, “hakkı kabul etmemek; insanları küçümseyip hor görmektir.”( Müslim, İman, 147; Ebû Davud, Libas, 26; Tirmizi, Birr, 61) O, insanı zalimler arasına sokan ve cehennemliklere mahsus olan kötü huylardan biridir.( Buhari, Edeb, 61; Müslim, Cennet, 46-47) Bu yüzden kendini beğenen, böbürlenen ve diğer insanlara karşı çalım satan kimseler, kıyamet günü Allah'ın sevgi ve merhametinden mahrum kalacak;( Buhari, Libas, 1, 2, 5; Müslim, Libas, 42-48; Tirmizi, Birr, 61) kalbinde zerre kadar kibir bulunan kimse de cennete sokulmayacaktır.( Müslim, İman, 147; Ebû Davud, Libas, 25-26)
Kibir sadece bir döneme ve topluma mahsus olmayıp günümüzde de görülen bireysel ve toplumsal bir insanlık sorunudur. Çünkü kendilerini soylu, kültürlü, uygar, aydın ve çağdaş olarak niteleyen bazı kişi ve kesimler, bu kavramların dışında tuttukları geniş kitleleri; onların inanç, düşünce ve hayat tarzlarını açıkça veya dolaylı biçimde aşağılamakta; böylece bu ilkel büyüklenme tavrını, geçmiştekilere benzer veya farklı görüntülerle dışa yansıtmaktadırlar. Demek ki bu ilkel büyüklenme duygusu, Kur’an'ın en çok mücadele ettiği zalim zihniyetin bir ürünü olup her zaman görülebilecek bir sosyal problem ve ahlak hastalığıdır.
Zira insan, çoğu kez zayıf ve aciz bir varlık olduğunu unutup büyüklenebilmekte; hakka ve hakikate karşı çıkıp halka tepeden bakabilmekte; mücadeleye mahal olmayan bir yerde, elinde görüşüne mesnet olacak bir delil bulunmadığı halde bile mücadeleye girebilmekte, böylece varlık içindeki yerini ve görevini unutup istikamet çizgisinin dışına çıkabilmektedir. Hâlbuki o, varlık bünyesindeki yerini ve görevini bilip Allah'ın emrine uysa, hem hakka teslim olup güvene kavuşur, hem de insanlara tepeden bakmaktan kurtulup onlarla samimi ve sıcak bir ilişki kurmuş olur. Ne var ki çok sayıda insan, bu ahlaki hastalığa yakalanmakta ve ondan kendini kolay kolay kurtaramamaktadır. Bu yüzden Kur’an, kibir ve kibirlenmekten, şer isteğinin insan ruhu üzerinde meydana getireceği yıkıcı sadmeden, her şeyi hakkıyla işitip gören Allah'a sığınılması gerektiği bildirir.
Sonuçta kibir, insan benliğine girip ruh üzerine çöken kalın bir kir tabakasıdır. O, her türlü vahşeti besleyen, insanı duyarsızlaştırıp gerçek güzelliğe karşı körelten habis bir urdur. Ancak insan bu illete karşı korumasız değildir. Kişi elinden geleni yapıp Allah’a sığınırsa bu illetten kurtulup büyük bir başarı elde etmiş olur. Öyleyse Allah’ın yoluna girip O’na sığınalım ki yaşadığımız çağın ve hayatın gerçek müminleri olabilelim.
“Mal ve mülke olma mağrur,
Deme var mı ben gibi!
Bir muhalif yel eser,
Savurur harman gibi.”
